Gmina Żyraków - Nabór wniosków w ramach Rządowego Programu Odbudowy Zabytków- przedłużony termin

Decyzja nr rej. A – 42 z dnia 24.09.2001 r., wpisu dokonał Wojewódzki Konserwator Zabytków w Przemyślu z siedzibą  w Rzeszowie.

Obiekt położony jest w centralnym miejscu sołectwa Straszęcin w sąsiedztwie Kościoła parafialnego i budynku Zespołu Szkół Publicznych w Straszęcinie, ok. 2.5 km od zjazdu z autostrady A4. Dwór przebudowany został w pierwszej połowie XIX w. przez Atanazego Raczyńskiego, ówczesnego właściciela Zawady. Budynek jest murowany, piętrowy częściowo podpiwniczony, na planie prostokąta z balkonem na osi fasady głównej. Budynek dworku położony jest centralnie i rozdziela przyległy teren na część południową i północną – o zróżnicowanym układzie zieleni. Wokół budynku dworu znajduje się niewielki park ze starym drzewostanem. Po stronie południowej dworu układ zieleni utrzymany jest w typie „nowowłoskim” (aleja grabowa obiegająca z trzech stron partery kwiatowe przed dworem) z elementami naturalistycznymi (grupa modrzewi i akacji). Natomiast po stronie północnej występują małe grupy i pojedyncze okazy robinii, świerka i topoli, co świadczy o naturalistycznej kompozycji tej części parku. Wśród zachowanych okazów odpowiadających wiekiem kompozycji ogrodu z końca XIX wieku, znajduje się również pewna ilość drzew, zasadzonych w okresie powojennym. W części północnej zasadzenia te dokonane zostały w nawiązaniu do układu ogrodu (wzdłuż drogi wjazdowej jawory, oraz przy ścieżce do spichlerza lipy). Na szczególną uwagę w parku zasługują sędziwe letnie modrzewie i graby, których średnica przekracza 120 cm oraz jawory, topole, lipy, kasztanowce, jesiony, sosny, cisy, katalpy, magnolie i migdałowce. W całości wyróżnia się szczególnie aleja grabowa. Park, ze względu na unikatową roślinność w tym terenie, podlega ochronie. Obecny wygląd budynku dworu jest wynikiem prac remontowo – adaptacyjnych przeprowadzonych w latach – 1985 – 86 i w 2000 r.

Dnia 16 listopada 2010 roku została przekazana nieodpłatnie na rzecz Gminy Żyraków nieruchomość oznaczona jako działka 684/9 o obszarze 0,98 ha stanowiąca zespół dworsko – parkowy w Straszęcinie objęty wpisem do rejestru zabytków decyzją WKZ nr A-42 z dnia 24.09.2001 r. od Agencji Nieruchomości Rolnych Skarbu Państwa Oddział Terenowy w Rzeszowie. Zespół dworsko – parkowy w Straszęcinie wchodzi w skład Karpackiego szlaku ogrodów i domów historycznych. 

Decyzja Nr rej. A – 189 z dnia 26.11.1979r., wpisu dokonał Wojewódzki Konserwator Zabytków w Tarnowie.

Najokazalszym drzewem na terenie parku jest topola czarna (obwód pnia 510 cm). Obiekt posiada duże walory kompozycyjno – przyrodnicze i jest przykładem parku krajobrazowego, którego tworzywem jest drzewostan w układach swobodnych i regularnych powiązany z układem wodnym i zróżnicowaną rzeźbą terenu. W latach 1999/2000 została przeprowadzona gruntowna konserwacja parku w czasie której zostały usunięte drzewa uschnięte, rośliny zachwaszczające takie jak dziki bez, robinie akacjowe, czeremchy, maliny , tarniny itp. Prace były wykonane przez specjalistyczną firmę pod nadzorem konserwatora przyrody.

Najciekawszym zasowskim zabytkiem są ruiny dworu Łubieńskich i otaczający je park. Pałac został wzniesiony na przełomie XVIII i XIX wieku w stylu klasycystycznym. Przestronny, murowany, liczący około 400 metrów kwadratowych budynek, który był w przeszłości budynkiem dwukondygnacyjnym, podpiwniczonym, wzniesionym na planie prostokąta. Pałac otacza park dworski założony przez rodzinę Łubieńskich w stylu angielskim o zatartej kompozycji z dwoma stawami. Park zajmuje powierzchnię 11,5 ha, w tym zadrzewionych jest ok 7 ha, natomiast 0,3 ha zajmują stawy. Park ma charakter grądu z domieszkami buka i dębu. Na obszarze parku występuje 82 gatunki drzew, krzewów, pnączy w tym: 75 gatunków liściastych i 7 gatunków iglastych. Drzewa iglaste występują sporadycznie np. choina kanadyjska, żywotnik zachodni, jodła pospolita, modrzewie. Na terenie parku rośnie 159 drzew o obwodzie pnia powyżej 200 cm.

Obiekt posiada duże walory kompozycyjno – przyrodnicze i jest przykładem parku krajobrazowego, którego tworzywem jest drzewostan w układach swobodnych i regularnych powiązany z układem wodnym i zróżnicowaną rzeźbą terenu. W latach 1996 – 2000 została przeprowadzona gruntowna konserwacja parku w czasie, której zostały usunięte drzewa uschnięte, rośliny zachwaszczające teren takie jak: dziki bez, robinie akacjowe, czeremchy, maliny, tarniny i inne. Właścicielem obiektu jest gmina Żyraków.

Decyzja nr rej. A – 429 z dnia 19.12.1968 r. Wpisu dokonał Wojewódzki Konserwator Zabytków w Tarnowie.

Dwór w Wiewiórce to relikty dworu obronnego. Ruiny zamczyska w Wiewiórce stanowią pozostałości ziemne po zamku obronnym rodziny Tarnowskich z przełomu XV i XVI wieku. Położone są na niewielkim wzniesieniu w odległości ok. 300 m na wschód od drogi Dębica-Radomyśl Wielki.  Zamek miał kształt kwadratu o bokach 30×30 m. W roku 1961 stanowisko było penetrowane przez archeologów z Rzeszowa. Odkryli oni na powierzchni ułamki ceramiki i kafle piecowe datowane na późne średniowiecze. Zamek w Wiewiórce był ulubioną rezydencją hetmana Jana Tarnowskiego. Według rekonstrukcji dr Krzysztofa Moskala, członka Polskiej Akademii Nauk, była to kasztel z wieżami alkierzowymi, które na co dzień pełniły funkcję mieszkalną. Dwór otaczał głęboki mur. Ponad rowem przerzucony był most zakończony gankiem. Dwór wiewiórecki był dla hetmana Tarnowskiego miejscem wypoczynku i swoistym azylem, który chcąc nieco uciec od zgiełku świata zaszywał się w swojej rezydencji.  Dziś obiekt jest własnością kilku osób prywatnych. 

Decyzja Nr rej. A – 428 z dnia 19.12. 1968, wpisu dokonał Wojewódzki Konserwator Zabytków w Tarnowie.

Grodzisko w Woli Wielkiej stanowi unikalny typ średniowiecznych umocnień obronnych o wysokich ziemnych wałach. W południowej części wsi Wola Wielka, ok.100 metrów od Potoku Wiewiórskiego, znajduje się znane w okolicy grodzisko. Ma stożkowaty kształt, średnica ok. 25 m, wysokość 8 – 9 m. Przedzielone jest fosą głęboką na 5 m. Zabudowania grodu znajdowały się na okrągłym wzniesieniu otoczonym fosą. Dziś miejsce to położone jest trochę niżej w stosunku do wałów i sprawia wrażenie zapadniętego. Prawdopodobnie tu swoje źródło ma legenda. Według niej stał tutaj zamek, który zapadł się pod ziemię. Dlatego miejsce to według mieszkańców Woli Wielkiej nazywane jest “Zamczyskiem”. W trakcie prowadzonych tutaj badań powierzchniowych znaleziono części garnków, średniowiecznych kafli i fragmenty glinianych naczyń z XIII w. Obecnie znajdują się one w Muzeum Okręgowym w Tarnowie. Dziś grodzisko jest własnością prywatną. Teren grodziska porasta gęsta roślinność  i obiekt częściowo nie przypomina zabytku. Narodowy Instytut Dziedzictwa wypowiedział się w 2014 r. w sprawie grodziska. Wydał opinię, że grodzisko w Woli Wielkiej jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych i wartościowych nieruchomych zabytków archeologicznych w regionie, a aktualny stan zachowania zabytku jest wynikiem powstałych zaniedbań.  

Decyzja Nr rej. A – 213 z dnia 31.01.1980 r., wpisu dokonał Wojewódzki Konserwator Zabytków w Tarnowie.

  Dwór powstał w końcu XVIII w; przebudowany w pocz. XIX w. klasycystyczny, murowany, parterowy, z czterokolumnowym portykiem od frontu, sięgającym po gzyms facjaty, nakryty trójkątnym przyczółkiem. Dach czterospadowy, łamany. Na rzucie prostokąta, z wysuniętym portykiem w elewacji frontowej zachodniej. Budynek parterowy z mieszkalnym poddaszem, częściowo podpiwniczony, dwutraktowy. Dach czterospadowy, łamany. Dwór otoczony jest wspaniałym parkiem. Powierzchnia całego kompleksu wynosi 16,9 ha, w tym około 4 ha stanowią istniejące stawy. Od strony frontowej dworek sąsiaduje z dużym owalnym stawem. Z dawnych zabudowań dworskich, prócz odnowionego dworku, na obszarze obiektu Korzeniów znajdowały  się dwa drewniane budynki. W przeszłości była w nich zlokalizowana kuźnia ze stelmarnią. Budynek w lutym 2016 r. uległ zniszczeniu na skutek pożaru. 

Z zabytkowych elementów architektonicznych na terenie parku znajduje się również figura Matki Bożej zlokalizowana we wschodniej części obiektu w pobliżu stawu oraz zabytkowa kapliczka kryta gontem, znajdująca się na niewielkim wzniesieniu obsadzonym sosną w północno – zachodniej części obiektu.

Park w Korzeniowie został założony pod koniec XVIII wieku na bazie istniejących lokalnych zadrzewień. Piękny park ma charakter naturalistyczny. Na terenie parku znajduje się pięć stawów połączonych ze sobą siecią kanałów, mających bezpośrednie połączenie z przepływającym w pobliżu potokiem Pastyrniak. Teren parku porasta drzewostan różnogatunkowy z dużą liczbą starych okazałych drzew. Około 1981 r. rozpoczęto remont   dworu, który trwał do 1985 r. Remont ten dotyczył wykonania nowej konstrukcji dachowej wraz z obróbkami blacharskimi, położenie dachówki, nowej ławy fundamentowej częściowej, wymiany stolarki i parkietów. Przekształcono układ wnętrz dla potrzeb szkoły. W 2001r. wykonano remont fragmentów więźby dachowej. Ogólny stan zachowania dworu jest dobry. Od 2010 roku obiekt użytkowany był przez Stowarzyszenie Rodziców i Przyjaciół Osób Niepełnosprawnych “Radość” z siedzibą w Dębicy, ale w końcu Stowarzyszenie  opuściło obiekt. Zespół dworsko – parkowy w Korzeniowie został wpisany do Karpackiego szlaku ogrodów i domów historycznych. 

Decyzja Nr rej. A – 427 z dnia 18.12.1998 r., wpisu dokonał Wojewódzki Konserwator Zabytków w Tarnowie.

                  Kościół p.w. Św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Zasowie został zbudowany w 1885 roku i konsekrowany w roku następnym przez biskupa tarnowskiego Ignacego Łobosa. Niszczony w czasie działań wojennych w 1915 roku, kiedy zburzona została wieża oraz w 1944 roku kiedy zniszczeniu uległy dachy, wieża i część wyposażenia. W 1945 roku kościół został odbudowany, a w 1966 roku był gruntownie odnawiany.  Ma charakter neogotycki, murowany z cegły, otynkowany. Jednonawowy, czteroprzęsłowy z parą kaplic o charakterze transeptu oraz z prezbiterium zamkniętym trójbocznie, po bokach którego są dwie przybudówki  zakrystyjne. Przy nawie od frontu, niska wieża, nie odbudowana do pierwotnej wysokości. Wnętrze nakryte sklepieniami krzyżowymi na gurtach, spływającymi na filary przyścienne. Kaplice otwarte do nawy arkadami ostrołukowymi. Na zewnątrz ściany kościoła opięte uskokowymi przyporami. Szczyty schodkowe nad kaplicami i pomiędzy nawą a prezbiterium. Dachy dwuspadowe, kryte blachą z wieżyczką na sygnaturkę nad nawą. 

Wyposażenie wnętrza kościoła jest w większości neogotyckie. Siedem ołtarzy, z których pięć wykonanych przez Wojciecha Samka w latach 1910 – 14. W ołtarzu głównym obrazy: MB z Dzieciątkiem w typie MB Śnieżnej, być może z XVII wieku., malowany na desce oraz św. Stanisława Bpa z początku XX wieku malowany przez Leopolda Rachwała. Chrzcielnica murowana, barokowa z XVII wieku z kartuszem z herbami Korczak i Jelita. Dwa krucyfiksy barokowe z XVII wieku, z nich jeden zawieszony na zewnętrznej ścianie prezbiterium. Organy 25 – głosowe firmy Biernacki z 1962 roku przebudowane w 1999 roku przez Mirosława Jakubowskiego z Włocławka. Poprzednie organy firmy Rieger z 1904 roku zostały zniszczone w czasie II wojny światowej. Dzwonnica wolno stojąca, wzniesiona w 1960 roku z żelaza z trzema dzwonami z lat 60 – tych XX wieku. Od płd przy kościele stoją dwa krzyże nagrobne, z nich jeden hrabiny Amelii z Jezierskich Łubieńskiej (zm. W 1885 roku). Gruntowny remont kościoła zastał wykonany w latach 1995 – 2008 ze środków parafii Zasów, funduszy europejskich, Gminy Żyraków i indywidualnych sponsorów oraz przy współudziale i wkładzie materialnym i finansowym parafian. W czasie remontu i odnowy obiektu wykonano wiele prac niezbędnych dla zabezpieczenia obiektu wewnątrz i w otoczeniu kościoła.

 Decyzja Nr rej. A – 315 z dnia 24.09.1988, wpisu dokonał Wojewódzki Konserwator Zabytków w Tarnowie.

 W 1791 r. biskup tarnowski Florian Amand Janowski utworzył w Nagoszynie placówkę duszpasterską, zależną od parafii w Przecławiu. Dopiero w 1925 r. biskup tarnowski Leon Wałęga erygował tutaj samodzielną parafię. Poprzedni drewniany kościół p.w. św. Barbary został przeniesiony do Nagoszyna z Ropczyc w 1790 r. Po wzniesieniu obecnego kościoła murowanego został ponownie przeniesiony tym razem do Lichwina gdzie w 1979 r. został zniszczony w czasie pożaru. Obecny kościół zbudowany został w latach 1922-25 według projektu architekta Teodora Talowskiego. Pracami budowlanymi kierował architekt Jan Krawczyk a przy budowie brał czynny  udział Stanisław Kostrzewa. Konsekracji kościoła dokonał biskup tarnowski Leon Wałęga w roku 1925. Kościół ma charakter neogotycki, jest murowany z cegły. Trójnawowy, bazylikowy, z krótkim prezbiterium zamkniętym trójbocznie, po bokach którego jest zakrystia i składzik. Z boku przy korpusie dostawiona została wysoka wieża kwadratowa, ujęta ukośnymi przyporami, nakryta ostrosłupowym hełmem. Ściany zewnętrzne prezbiterium i naw bocznych opięte zostały przyporami. Fasada zwieńczona trójkątnym szczytem, z wielkim oknem ostrołukowym i kamienną rzeźbą Chrystusa Ukrzyżowanego po środku. 

W prezbiterium i nawie głównej okna ostrołukowe, w nawach bocznych okna koliste.  Dach nad prezbiterium i nawą główną wspólny, dwuspadowy z wieżyczką na sygnaturkę, nad nawami bocznymi dachy pulpitowe. Wnętrze nakryte sklepieniami krzyżowymi na gurtach. Arkady międzynawowe ostrołukowe. Chór muzyczny wsparty na dwóch arkadach wspartych na masywnym filarze. Polichromia wnętrza figuralna i ornamentalna, wykonana przez Wacława Taranczewskiego w 1969 r. Witraże w oknach prezbiterium  neogotyckie, figuralne. Trzy ołtarze neogotyckie z czasu budowy kościoła, wykonane przez Wojciecha Gallusa, z rzeźbami zakupionymi w Gróden w Tyrolu. W ołtarzu głównym obraz św. Jana Kantego, malowany około 1920 r. przez Wincentego Wodzinowskiego. Ambona i konfesjonały neogotyckie wykonane około 1925 r. przez Wojciecha Gallusa. Chrzcielnica alabastrowa z 1929 r. Dwa dzwony odlane przed 1939. W roku 2010 pod kierownictwem ks. Dr Adama Kardyś parafia Nagoszyn, z udziałem środków finansowych przez parafian, gminę Żyraków oraz przy pomocy środków uzyskanych z funduszów europejskich wykonała odnowę wnętrza kościoła. Zostały wykonane prace konserwatorskie przy odnowie głównego ołtarza, przeprowadzono malowanie wnętrza kościoła, podjęto również prace przy odnowie elewacji zabytkowego obiektu kościoła. Wykonano szereg prac niezbędnych w otoczeniu kościoła. W chwili obecnej prace dotyczą renowacji muru ogrodzenia terenu kościoła parafialnego w Nagoszynie. 

Mur kościoła parafialnego powstał w latach 1929-30. Od strony południowo-zachodniej ogrodzenie zostało wzniesione na betonowo-kamiennym cokole, słupy ogrodzenia są murowane z cegły ceramicznej, przykryte czterospadowymi czopami kamiennymi, przęsła murowane z cegły pełnej z ażurowym wykończeniem w formie krzyży, przykryte dwuspadowym daszkiem kamiennym. Przedmiotowy mur ogrodzeniowy  ze względu na formę architektoniczną posiada atrakcyjną kompozycję z bryłą kościoła parafialnego. Mur ogrodzeniowy posiada cechy zabytkowe i stanowi integralny element zagospodarowania otoczenia kościoła parafialnego w Nagoszynie, którego wpis do rejestru zabytków został dokonany w 2015 r. 

Decyzja nr rej. A – 87 z dnia 07.06. 2004 r., wpisu dokonał Podkarpacki Wojewódzki Konserwator Zabytków w Przemyślu Delegatura w Rzeszowie.

Dwór w Żyrakowie został wzniesiony przed poł. XIX wieku. Około 1920 r. uległ gruntownej przebudowie. Murowany z cegły otynkowany, piętrowy, podpiwniczony. Dach dwuspadowy, kryty blachą. Podczas II wojny światowej zniszczeniu uległy pomieszczenia, a znajdujące się tam wyposażenie zostało rozkradzione i zdewastowane. Następne lata oraz przeprowadzone remonty wpłynęły na pewne jego zmiany; zachowane pierwotne elementy architektoniczne sugerują etap przemian budowlanych i estetycznych. Budynek otrzymał charakter podmiejskiego dworu ziemiańskiego o dość skromnym wyglądzie, nieco podobny do miejskich budynków użyteczności publicznej. W jego najbliższym otoczeniu założono park krajobrazowy,  z licznymi okazałymi egzemplarzami dębów, klonów, akacji. Park zachowany jest już tylko szczątkowo. Pierwszym właścicielem dworu był Witold Pieniążek. Przeprowadzono w 1946 roku parcelację obszaru rolnego należącego do dworu. Po II wojnie światowej budynek służył celom społecznym. Od 1946 – 1996 roku w budynku mieściła się Gromadzka Rada Narodowa oraz Urząd Gminy. 

W następnych latach obiekt został przeznaczony dla mieszkańców wsi. Swoją działalność prowadziła Gminna Świetlica  Profilaktyczno–Wychowawcza, Punkt konsultacyjny Związku Kombatantów Politycznych, Polskie Stronnictwo Ludowe, Ludowy Klub Sportowy w Żyrakowie a obecnie Koło Gospodyń Wiejskich. Dwór w Żyrakowie z pozostałościami dawnego założenia parkowego stanowi znaczący element lokalnego krajobrazu kulturowego. W latach 2016-2018 wykonywany był gruntowny remont dworu oraz parku w ramach projektu pn. „Utworzenie nowej atrakcji kulturalnej regionu w Gminie Żyraków” nr RPPK.04.04.00-18-0063/16 w ramach osi priorytetowej IV Ochrona środowiska naturalnego i dziedzictwa kulturowego, działania 4.4 Kultura Konkurs ogólny ze środków RPO WP na lata 2014-2020